sone - terza rima

SONE:  İki dörtlük ve iki üçlükten oluşan 14 dizelik bir nazım şeklidir. Batı edebiyatında kullanılan bu tür, Servet-i Fünuncular tarafından Türk edebiyatına geçirilmiştir. Edebiyatımızda ilk örneği Cenap Şahabettin'in, "Şi'r-i Na-Nüvişte (Yazılmamış Şiir) adlı şiiridir. Genellikle dörtlükleri sarmal kafiye ile yazılır. Sonede işlenen konuları sınırlandırmak doğru bir yaklaşım değildir. Sonede her türlü konu işlenebilir. Son dize, duygu yönunden en baskın dizedir. Devrik cümleler kullanılır. Doğu edebiyatındaki sonelerde aşk konusu işlenir.

İlk iki bendi dörtlük, son iki bendi üçlük on dört mısradan oluşan nazım şekli. Önce İtalyan edebiyatında kullanılmış, sonra Fransız edebiyatına, oradan da diğer Avrupa edebiyatlarına geçmiştir. Edebiyatımızda ilk Süleyman Nesip’in sone şeklinde şiir yazdığını görüyoruz. Servet-i Fünûn şairlerinin hemen hepsi bu nazım şeklini benimser.

Sone kafiye sistemi 2 ayrılır:

1. İtalyan tipi: Kafiye şeması abba, abba, ccd, ede

2. Fransız tipi: Kafiye şeması abba, abba, ccd, eed (İtalyan ve Fransız tipi sone arasındaki tek fark son üçlüğün düzenindedir.)

3. İngiliz tipi: Mısra sayısı değişmemekle beraber ilk on iki mısra tek bir bend, son iki mısra da ayrı bir bend halinde yazılırlar.

Özellikleri:

1. Genel olarak kısa şiir, türkü demektir.

2. 14 mısradan oluşan ve daha çok lirik konuların işlendiği bir nazım şeklidir.

3. İlk iki bent dörder, son iki bent üçer mısradır.

4. Kafiye örgüsü şöyledir. abba abba ccd ede

5. Türk şairleri sonenin kafiye örgüsünde serbest hareket etmişlerdir.

6. Edebiyatımıza Servet-i Fünun döneminde Fransız Edebiyatı etkisiyle geçmiştir.

7. Tevfik Fikret ve Cenap Şehabettin bu türün örneklerini çok vermişlerdir.

8) Nazım ölçüsüyle yazılmıştır

TERZA RİMA : Üçer mısralık bentlerle yazılmış bir nazım şeklidir. Örüşük uyak olarak da bilinir. Bent sayısı belirsizdir. Tek bir mısra ile sona erer. Kafiye şeması şöyledir: Aba bcb cdc ded e.

İlk olarak İtalyan edebiyatında görüldü. Dante İlahi Komedya’sını bu nazım şekliyle yazdı.

Edebiyatımızda terza rima’yı Tevfik Fikret, Şehrâyîn adlı tek şiirinde denemiştir. 1908’den sonra pek kullanılmamıştır. Bu biçimde yazılmış kısa şiirlerin son mısrasının kuvvetli olmasına dikkat edilir.

1. İtalyan edebiyatı’na mahsus bir nazım şeklidir.

2. Üçer mısralık üç bent ve sonda yer alan tek mısradan oluşur. Yani Üç dizeli bentlerden oluşur, son bent tek dizeden meydana gelir.

3. Kafiye düzeni, örüşük kafiyedir; aba, bcb, cdc, d şeklindedir.

4. Dante’nin İlahi Komedyası terza-rima örneğidir.

5. Edebiyatımızda terza-rimayı ilk önce Servet-i Fünûncular kullanmıştır.

6. Servet-ı Fünun şairleri tarafından batıdan alınarak edebiyatımıza kazandırılmış nazım biçimidir. 7. Uyak düzeni aba/bcb/ccc/ded/e şeklindedir .

Not: Terza-rimaya uyak düzeni nedeniyle örüşük uyak da denilir.